Atrakcje kulturowe
SANKTUARIUM MATKI BOSKIEJ KAZIMIERZOWSKIEJ W RAJCZY
W centrum Rajczy znajduje się znane w całej okolicy Sanktuarium Matki Boskiej Kazimierzowskiej. Jego historia rozpoczyna się w roku 1669 kiedy król Jan Kazimierz po abdykacji udając się do Francji przebywał jakiś czas w Żywcu. Wtedy to 4 lipca wydał pozwolenie na budowę kościoła w Rajczy na zarębku Jana Butora. Równocześnie król ofiarował do mającego powstać kościoła obraz. Obraz Matki Boskiej Kazimierzowskie o wymiarach 45,5 na 64 cm, olejny, malowany na miedzianej blasze w hebanowych ramach wykazuje duże podobieństwo do Madonny w Bochni oraz Krakowskiej Matki Boskiej pod wieżą kościoła Mariackiego stąd przypuszczenie, że powstał on w pierwszej połowie XVII wieku na terenie Małopolski. Prawdopodobnie król otrzymał go od ojców Paulinów podczas jednych ze swych odwiedzin na Jasnej Górze. Obraz towarzyszył królowi w czasie wypraw wojennych i w krytycznych momentach, a jak pisze Andrzej Komaniecki król miał do niego osobliwe nabożeństwo.
W 1674 roku stanął drewniany kościół w Rajczy pod wezwaniem św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza, zbudowany przez majstra ciesielskiego Żyrka z Żabnicy. Kościół swe wezwanie otrzymał od imion świętych patronów dwóch dobrodziejów jego budowy: ks. Kazimierza Gałęskiego i Wawrzyńca Wodzickiego. Kościół zbudowany był w kształcie krzyża łacińskiego, a w wielkim ołtarzu widniał obraz głównego patrona – św. Wawrzyńca Diakona i Męczennika. W 1693 roku ze składek parafian wystawiono przy kościele w Rajczy dzwonnicę. Kościół posiadał także trzy dzwony wykonane przez miejscowych ludwisarzy. W 1684 roku w ołtarzu bocznym umieszczony został obraz Matki Boskiej Kazimierzowskiej i od samego początku był otoczony wielką czcią przez miejscową ludność.
Rok 1844 był ważną datą w dziejach kościoła gdyż utworzono w Rajczy osobną parafię.
Nowa parafia przez wiele lat rozwijała się pomyślnie niestety zły stan drewnianego kościoła sprawił że w 1884 r. został zamknięty z powodu groźby zawalenia. Budowy nowego kościoła podjął się proboszcz ks. Andrzej Kulig. W latach 1886 – 1890 wzniesiono nowy, murowany, do dziś stojący kościół, według projektu architekta Karola Pietschki. Wykonawcą budowy był Edward Stachurski. Budowla łączy w sobie style romańskie i gotyckie, orientowana z prezbiterium od wschodu. Przez te wszystkie lata obecność obrazu kazimierzowskiego nadawała temu kościołowi znaczenie szczególne i decyzją proboszcza ks. Zbigniewa Guszkiewicza obraz został przeniesiony do ołtarza głównego. W 1997 kościół otrzymał status Sanktuarium Maryjnego i jest odwiedzany przez pielgrzymów z różnych stron kraju, którzy pragną oddać hołd Matce Boskiej Kazimierzowskiej.
ZESPÓŁ PAŁACOWO PARKOWY
Pałac wraz z otaczającym go pięknym parkiem znajduje się po lewej stronie drogi powiatowej do Ujsół. Obecnie mieści się w nim Zakład Opiekuńczo – Leczniczy.
Budowa pałacu wiąże się z Anastazym Siemiońskim który był jednym z właścicieli Rajczy. W 1843 założył on w Rajczy hamry – zakłady żelazne, gdzie przetapiano rudę. Mieściły się one w pobliżu pałacu. Kolejnym właścicielem pałacu był Teodor Primavesi, a lata 1854 – 1893 przyniosły dalszą rozbudowę pałacu, który przyjął zwarty, oryginalny, neogotycki kształt. Był to budynek jednokondygnacyjny z poddaszem. Piękny zadbany park z licznymi rzeźbami, stawem i unikatowym drzewostanem dodawał całości splendoru. W latach 1894 – 1914 właścicielem Rajczy był Książe Władysław Lubomirski, który dokonał gruntownej przebudowy pałacu. Projektodawcą był jeden z krakowskich architektów, do dziś trwają spory historyków o ustalenie jego nazwisko. Pałac nabrał w tym czasie neorenesansowego charakteru z jednej strony wygodnej wiejskiej rezydencji, z drugiej funkcji reprezentacyjnej. Książe Lubomirski wiódł bujne życie towarzyskie i za jego czasów pałac gościł wielu znanych twórców Młodej Polski takich jak Karol Szymanowski czy Grzegorz Fitelberg. Pałac tętnił życiem i był znany w szerokich kręgach.
W roku 1914 Książe Władysław Lubomirski sprzedał pałac Stefanowi Karolowi Habsburgowi. Rezydując w Żywcu Arcyksiążę często przebywał w pałacu w Rajczy organizując tu barwne życie kulturalne. Odbywały się tu liczne koncerty takich sław jak: Paderewski, Szymanowski, Fitelberg, Różycki, Rubinstein. W 1916 książę przekazał obiekt na cele sanatoryjno – szpitalne dla kombatantów I wojny Światowej. Po adaptacji budynek wraz z parkiem w roku 1918 oficjalnie został przekazany na szpital wojskowy Czerwonego Krzyża dla chorych na gruźlicę.
Podczas II wojny Światowej w pałacu mieścił się niemiecki sztab Wermachtu. Później do pałacu wkroczyli Rosjanie dewastując jego zabytkowe wnętrza. W roku 1954 utworzono tu Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze. W latach 1966 pałac przeszedł remont, który niestety zniszczył jego zabytkowe wnętrza. Dobudowano także nową część obiektu, która jednak zupełnie nie pasował do pałacu pod względem architektonicznym. W roku 1988 decyzją Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Bielsku – Białej cały zespół pałacowo – parkowy został wpisany do Rejestru Zabytków. W roku 1991 obiekt przekształcono w Państwowy Zakład Opiekuńczo – Leczniczy, a od 1999 r. mieści się tu Samodzielny Publiczny Zakład Opiekuńczo – Leczniczy dla przewlekle chorych. Pałac przeszedł także gruntowny remont, wykonano prace konserwatorskie i rekonstrukcji wnętrz, dzięki któremu zaczyna odzyskiwać swój pierwotny blask.
CMENTARZ PARAFIALNY W RAJCZY
W północno – zachodniej części cmentarza parafialnego (po prawej stronie od głównej alejki) znajdują się groby legionistów. Jest to kwatera wojenna kryjąca zwłoki żołnierzy – legionistów przebywających na leczeniu w miejscowym pałacu Habsburgów przekazanym dla wojska polskiego na cele lecznicze. W kwaterze pochowanych jest 261 żołnierzy którzy zmarli na choroby płucne od roku 1919.
W 1997 roku odnowiono i odrestaurowano wszystkie krzyże i wykonano ogrodzenie wokół kwatery.
Na cmentarzu znajduje się także zbiorowa mogiła ku czci zamordowanych przez hitlerowskiego okupanta osób pomagających partyzantom pod koniec II wojny światowej oraz grób kapr. Kruka i st. szer. Kiszewy. Byli to żołnierze Wojsk Ochrony Pogranicza którzy polegli w 1946 roku.
ZABYTKOWA DZWONNICA W SOLI
Dzwonnica znajduje się w Soli na lewym brzegu potoku Słanica przy głównej drodze biegnącej przez wieś. Wybudowana została w 1837 roku. Jest to czworoboczna budowla drewniana o konstrukcji słupowej. Ściany są pochyłe, pokryte w części dolnej gontami, a w części górnej pionowo ustawionymi deskami, ozdobnie wycinanymi u dołu. Górna cześć opatrzona ze wszystkich stron okienkami naśladuje izbice wież kościołów drewnianych. Dach ma kształt niskiego ostrosłupa o wydatnym okapie, jest kryty gontem, z pazdurem i żelaznym krzyżem u szczytu. Dzwonnice tego typu służyły dawniej do „rozpędzania” chmur burzowych oraz do informowania mieszkańców o innych klęskach żywiołowych.
ŹRÓDŁA SOLANKOWE W SOLI
Sól to także miejscowość która słynie ze źródeł solankowych występujących na jej terenie. Znajdują się one w odległości 2 km od stacji PKP w Soli, po obu stronach drogi wiodącej przez miejscowość. Maja charakter studni nad którymi wykonano drewniane zadaszenie oraz ogrodzone je drewnianymi płotkami.
Słone źródła znane i eksploatowane były przez miejscową ludność od niepamiętnych czasów. Już w XV wieku informowany był o nich dwór królewski , a Kazimierz Jagiellończyk nadając w 1467 r. Żywiecczyznę Piotrowi z Komorowa zastrzegł sobie, że ani Piotr ani jego następcy nie będą mieli prawa wydobywania soli w nadanej majętności. O źródłach solankowych wspominał także Andrzej Komaniecki w swej Kronice pod datą 1477. Na większą skalę źródła zaczęto eksploatować dopiero w roku 1664, sól warzyli górnicy sprowadzeni z Wieliczki. Jednakże produkcję zaniechano ze względu na duże koszty. Z żelaznych naczyń służących do warzenia soli zrobiono drzwi do babińca w kościele parafialnym w Żywcu. Drzwi te znajdują się tam do dziś i są jedyną pamiątką warzelnictwa. Zabudowania powstałe wokół źródeł rozebrano, a pochodzące z nich bale spławiono do Żywca, gdzie posłużyły do budowy browaru zamkowego. Przez kolejne wieki ludność wykorzystywała słone źródła na własne potrzeby aż do roku 1824 w którym rząd austriacki kazał je zasypać i zabronił korzystania z nich.
Po przebadaniu wód solankowych stwierdzono, że są one na jednym z pierwszych miejsc pod względem mineralizacji i ciepłoty wody w Polsce. Są to jedne z najbardziej zmineralizowanych źródeł na obszarze całych polskich Karpat niestety żadne ze źródeł nie doczekało się eksploatacji.
JUBILEUSZOWY KRZYŻ ZIEMI ŻYWIECKIEJ
Jubileuszowy Krzyż stoi na Bendoszce Wielkiej (1144 m n.p.m.) w masywie Wielkiej Raczy w gminie Rajcza w parafii Rycerka Górna. Stanął on na szczycie góry skąd są znakomite warunki widokowe. Ideą towarzyszącą powstaniu krzyża było uczczenie przełomu II i III tysiąclecia. Miał on być „ trwałym znakiem Jubileuszu”. Monumentalny krzyż zbudowany jest ze stali szlachetnej z inicjatywy parafian z Rycerki. Jubileuszowy Krzyż Ziemi Żywieckiej o rozpiętości ramion 9 metrów ma 23,5 metra wysokości i jest wyższy od Krzyża na Giewoncie o 8 metrów. Został poświęcony 16 września 2000 r. przez biskupa Tadeusza Rakoczego w obecności ponad dwóch tysięcy ludzi, duchownych, władz powiatowych i miejscowych, licznych pocztów sztandarowych.
Krzyż zaprojektowany został przez mgr inż. Jacka Niedźwieckiego architekta z Czechowic Dziedzic oraz współpracy z mgr inż. Józefa Pasierba z Bielska Białej.
Krzyż znajduje się na drodze Szlaków Papieskich w gminie Rajczy. Karol Wojtyła z ks. Jaworskim (obecnym metropolitą lwowskim) i grupą kleryków zatrzymał się 19 IX 1972 r. na odpoczynek na szczycie Bendoszki, w czasie podejścia na Rycerzową.
TABLICE PAMIĄTKOWE
Na terenie naszej gminy znajdują się także dwie tablice pamiątkowe. Jedna z nich znajduje się na budynku Dworca PKP w Rajczy, druga natomiast na budynku Remizy OSP w Soli. Upamiętniają one datę 23 września 1940 r. kiedy to ze stacji w Soli i w Rajczy wyruszyły pierwsze transporty rodzin chłopskich wysiedlonych przez okupanta niemieckiego z rodzinnej ziemi.
